De omgevende gneis waarin de lichtkleurige veldspaat/kwartsaders

en -banden zich hebben gevormd noemt men de paleosoom

(Gr. ‘palaios’= oud). De paleosoom is het oorspronkelijke, oudere

metamorfe gesteente. De lichtere banden, aders en vlekken noemt

men neosoom. Het zijn nieuwvormingen die jonger zijn dan de

paleosoom.

In sommige migmatieten kan de neosoom verdeeld worden in

een leucosoom en een melanosoom. Deze laatste bestaat veelal

uit biotiet, hoornblende of pyroxeen. Melanosomen vormen smalle,

donkere randen aan weerszijden van de leucosoom. Ze ontstaan

door het selectief smelten en verdwijnen van kwarts- en veldspaat

bestanddelen, waarbij donkere mineralen als biotiet en hoornblende als melanosoom achterblijven. Het opsmelten vindt plaats bij temperaturen tussen 650 -700⁰C, te weinig om ook biotiet en/of hoornblende te

laten smelten. 
 

Migmatiet - Zwerfsteen van Hubertsberg, Oostzee (Dld.). Het donkere, gneisachtige deel van de steen noemt men paleosoom, de lichtere banden neosoom. De zwarte pitten in de neosoom zijn granoblasten van hoornblende	Migmatiet - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.). De tweekleurigheid van het gesteente wordt veroorzaakt door de donkere gneis (paleosoom) en een nieuw gevormd magmatisch deel (neosoom) dat granietisch van samenstelling is.

De petrologische verschillen maken duidelijk dat bij migmatieten

sprake is van verplaatsing van minerale bestanddelen uit de

paleosoom naar de neosoom, veldspaat en kwarts voorop. 

Leucosomen waaruit de neosoom voornamelijk bestaat, zijn vooral

door kristallisatie van de gesmolten veldspaat/kwarts bestanddelen

ontstaan, maar deze mineralen kunnen ook door diffusie via

microporiën (metasomatose) naar de leucosoom zijn gemigreerd.

Migmatieten vormen daarom een overgang van metamorfe naar

magmatische gesteenten. Sommige onderzoekers pleiten ervoor

om migmatieten apart van de metamorfe gesteenten in een

eigen groep te plaatsen. Samen met magmatische, metamorfe en

sedimentaire gesteenten zouden zij dan een vierde hoofdgroep

vormen.


Samenvattend:

 

Men onderscheid in migmatieten een viertal structurele elementen (Mehnert 1968):

Paleosoom Dit is het oorspronkelijke, onveranderde metamorfe gesteente, de eigenlijke gneis dus.

Neosoom Is het nieuw gevormde, lichtkleurige en jongere deel van de migmatiet.


Neosomen verdeelt men verder in:

Leucosoom Dit is het lichtkleurige, kwarts- en veldspaatrijke onderdeel dat aders, strepen, lenzen en vlekken in het gesteente vormt.

Melanosoom Is de smalle, donkere rand die leucosomen aan weerszijden begrensd. Melanosomen zijn rijk aan donkere biotiet, soms vergezeld van hoornblende, pyroxeen, cordieriet of andalusiet.

 

Migmatiet - Zwerfsteen van Hubertsberg, Oostzee (Dld.). De neosoom bestaat hoofdzakelijk uit een kaliveldspaat/kwartsmengsel, is altijd lichtkleurig en heeft vaak het karakter van een apliet, grove graniet of pegmatiet. Vanwege de lichte kleur duidt men de banden en vlekken wel aan als leucosoom (Gr.: 'leuco'= wit of licht).	Migmatiet - Zwerfsteen van Hubertsberg, Oostzee (Dld.). In deze migmatiet domineert de oranje-rode leucosoom. Het oranje mineraal is kaliveldspaat. Kwarts vormt kleine grijze vlekjes en plagioklaas is te herkennen aan de geelwitte tint. De zwarte vlekken zijn van biotiet. Linksboven is de paleosoom zichtbaar met daarin, meer diffuus in strepen, ook weer leucosomen.
Migmatiet - Zwerfsteen van Hohenfelde, Oostzee (Dld.). De lichtkleurige leucosoom wordt aan weerszijden scherp begrensd door een donkere streep, de melanosoom. Melanosomen ontstaan door het verdwijnen van veldspaat en kwarts. Biotiet en hoornblende bleven achter, omdat de smelttemperatuur voor deze mineralen hoger is dan die van veldspaat en kwarts.	Migmatiet - Zwerfsteen van Hubertsberg, Oostzee (Dld.). De granietische leucosoom in het gesteente wordt scherp begrensd door een smalle melanosoom van biotiet.

Terzijde
 

Het onderscheid tussen melanosoom en paleosoom is in de praktijk, ook bij zwerfstenen,

niet altijd duidelijk. Sommige auteurs kiezen daarom voor een vereenvoudigde terminologie.

Zij spreken alleen van melanosoom en leucosoom. De eerste is het oorspronkelijke,

metamorfe gesteente met daarin de lichtgekleurde leucosomen als nieuwvormingen. Het

komt regelmatig voor dat migmatieten delen bevatten die tussen beide uitersten in zitten.

Die noemt men wel mesosoom.

Verdieping

 

Metasomatose
 

Naast opsmelting is duidelijk dat ook metasomatische processen bij de vorming van

migmatieten een belangrijke rol hebben gespeeld. Niet duidelijk is hoe groot het aandeel

van elk is. Bij metasomatose vindt materiaaltransport plaats door diffusie op atomair

niveau via microporiën in het gesteente. Hierdoor worden langzamerhand en op steeds

meer plaatsen nieuwe mineralen gevormd. Naast kaliveldspaat, plagioklaas en kwarts zijn

dit afhankelijk van de omstandigheden ook vaak granaat, cordiriet, sillimaniet e.d.. Deze nieuw gevormde kristallen noemt

men metablasten, de grotere daaronder porfyroblasten. Ogengneis met zijn grote,

amandel- of oogvormige kristallen van kaliveldspaat is een mooi voorbeeld van een

gesteente met porfyroblasten.

 

Migmatiet - Hubertsberg, Oostzee (Dld.). Het gesteente bevat talrijke grote porfyroblasten van kaliveldspaat, enkele met kleine insluitsels van biotiet. De oriëntatie van de porfyroblasten is door tektonische deformatie (plooiing) erg onregelmatig.	Migmatiet met metablasten en porfyroblasten van veldspaat en granaat. Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.) De kleinere witachtige veldspaatkristallen zijn hoogstwaarschijnlijk door diffusie in de gneis gevormd. Ze geven het gesteente plaatselijk een witgevlekt uiterlijk. Dergelijke nieuwvormingen van veldspaat noemt men metablasten.
Migmatiet met talrijke grote porfyroblasten van rode granaat - Zwerfsteen van Haddorf (Dld.). Dit type zwerfsteen staat in zwerfsteenboeken ook vermeld als 'biotiet-granaat-glimmergneis' of 'biotiet-granaatgneis'.	Pegmatietische leucosoom in migmatiet - Zwerfsteen van Hohenfelde, Oostzee (Dld.). In de kwarts/kaliveldspaatmassa liggen verspreid grote, rondachtige porfyroblasten van bruinrode granaat.

Afhankelijk van de kristallisatie energie (kristallisatiedruk) zijn de porfyroblasten in

staat om de omgevende mineralen opzij te drukken. Bij die van granaat en kaliveldspaat

is dit vaak goed te zien. Aangezien porfyroblasten vooral loodrecht op de drukrichting

groeien, zijn ze oog- of amandelvormig. De omringende minerale bestanddelen ‘smeren’

zich om de porfyroblasten heen.
 

Stromatische migmatiet - Rognstranda, Zuid-Noorwegen. Migmatieten aan het strand bij Rognstranda zijn op een aantal plaatsen ontwikkeld in een amfiboliet. Daarin opgenomen liggen parallel gerangschikte, lichtkleurige leucosomen en mesosomen met daarin bijzonder grote porfyroblasten van granaat. De granaten vormen geen afzonderlijke kristallen, maar zijn verenigd tot oogvormige aggregaten. Deze porfyroblasten kunnen meer dan 40cm groot zijn.

Porfyroblast van granaat in een amfibolietische migmatiet aan het strand bij Rognstranda in Zuid-Noorwegen. De oogvormige porfyroblast is doorgroeid met talrijke kwarts/veldspaatkristallen. Hier en daar zijn ze in grotere vlekken en adertjes gerangschikt. Dergelijk grote porfyroblasten van granaat zijn zeldzaam.

Terug.