Het opvallend speelse lichteffect in veldspaten is niet

alleen aan larvikiet voorbehouden. Het bekendst is het bij

labradoriet, een calciumrijke plagioklaassoort uit de landstreek

Labrador in het oosten van Canada.

Het lichteffect wordt in onze hobbyliteratuur ‘labradoriseren’

genoemd, maar in het geval van larvikiet is dit niet de correcte uitdrukking voor het

verschijnsel. De uitdrukking is waarschijnlijk afkomstig uit

de natuursteenhandel, toch al een vakgebied waar men het

met de naamgeving van gesteenten niet zo nauw neemt.

Met labradoriseren bedoelen we in feite schillerisatie. Het

wordt ook wel het Schiller-effect genoemd.

 

Het Schiller-effect is een vorm van iriseren dat in veel gevallen

aan parelmoerglans doet denken. Zoals vaak het geval, krijgt

een niet correcte uitdrukking toch bestaansrecht. Wellicht dat

dit ook met het 'labradoriseren' van larvikiet het geval is.

Larvikiet 'Blue pearl' - Tvedalen, Larvik, Noorwegen.   De blauw-grijze, grootkorrelige larvikietvariëteiten die in het gebied Tvedalen bij Larvik en in het iets noordelijker gelegen Maleröd worden geëxploiteerd, behoren tot de mooiste in het Oslo-gebied. Samen met de donkere 'Emerald-pearl' worden ze over de hele wereld geëxporteerd. Zuid-Noorwegen is de enige vindplaats van larvikiet op aarde.	Larvikiet 'Blue pearl' - Tvedalen, Larvik, Noorwegen.   In de steengroeven gaat het vooral om grootkorrelige typen met veldspaten die enigszins gericht zijn. Door de gesteenteblokken parallel aan de gerichtheid in platen te zagen profiteert men maximaal van het iriserende effect in de veldspaten.

Veel mooier dan in larvikiet is het iriseren van labradoriet uit

Madagaskar. Dit veldspaatmineraal wordt de laatste jaren

veelvuldig in gepolijste vorm op mineralenbeurzen aangeboden.

Het kleurenspel is onder een bepaalde lichtinval fantastisch:

het varieert van hemelsblauw, blauwgroen, oranje tot fel

oplichtend bronskleurig, afhankelijk vanuit welke richting

het stuk bekeken wordt en de invalshoek van het licht.

Labradoriet - Madagaskar.   Labradoriet is een plagioklaassoort met een andere samenstelling dan de veldspaat in larvikiet. Op de foto is de karakteristieke tweelingstreping van plagioklaas goed te zien. Bij larvikiet hebben we te maken met een combinatie van oligoklaas en kaliveldspaat, twee veldspaatsoorten die zeer innig met elkaar zijn vergroeid. Labradoriet is een plagioklaassoort met een hoog anorthietgehalte en is o.m. bestanddeel van gabbro's.

Labradoriet - Madagaskar.   Labradoriet in gepolijste vorm wordt de laatste jaren veel op mineralenbeurzen en in winkels en web-shops met een esoterische inslag verkocht. Dit vooral vanwege de vermeende eigenschappen en krachten die mineralen zouden bezitten. De anorthosietgabbro op Madagaskar, waaruit bovenstaande veldspaatfragmenten afkomstig zijn, wordt ook in grote gezaagde platen in de natuursteenhandel aangeboden. De labradorietkristallen bereiken daarin doorsneden tot ca. 60cm!

Gaat het echter om het allermooiste blauw en het diepste rood

en oranje, dan is spectroliet uit Zuid-Finland kampioen. Vooral

de blauwe tinten zijn in de plagioklaaskristallen (ook labradoriet)

soms amethistkleurig blauwpaars. Het veldspaatmineraal vormt

megakristen tot ca. 10cm groot in anorthosietgabbro. Het

gesteente vormt een klein voorkomen in het rapakivigebied van

Viborg bij Ylämaa in Zuid-Finland en is daaraan ook geassocieerd.

Spectroliet is bij toeval in de Tweede Wereldoorlog ontdekt toen

men steenmateriaal nodig had om tankversperringen aan te leggen.

Spectroliet is de handelsnaam voor de diepblauw iriserende anorthietveldspaat, die afkomstig is uit een klein voorkomen van anorthosietgabbro bij Ylämaa binnen het grote rapakivigebied van Viborg in Zuid-Finland.	Spectroliet in barokke gepolijste vorm geslepen toont soms de diepblauwe kleur op zijn allermooist. De veldspaat is dikwijls zonair van bouw, wat een extra effect geeft.

Kijk voor meer spectrolietfoto's op:

http://www.finnishspectrolite.com/gblang/gallery/samples1a.html

In larvikiet is het Schiller-effect bescheidener van aard. Het

parelmoer-achtige oplichten van de veldspaten is te danken aan

optische interferentie van invallend licht aan de microscopisch fijne

afwisseling van plagioklaas- en alkaliveldspaatlamellen in de

veldspaten. De lichteffecten zijn op zijn mooist bij helder daglicht.

Verspreid in het gesteente zien we de veldspaten helder zilverwit

oplichten, in kleur verlopend naar blauwwit, blauw of blauwgroen.

Larvikiet met schiller-effect - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.).   Het blauw iriseren van de veldspaten op gepolijste platen larvikiet maakt bij verweerde zwerfstenen plaats voor een zacht zilverachtig glanzen.	Larvikietpegmatiet met schiller-effect - Zwerfsteen van Voera, Västeroya, Sandefjord, Noorwegen.   Vrijwel alle pegmatieten in de larvikiet missen het schiller-effect. Een hoogst enkele maal, zoals hierboven op de foto, tonen sommige veldspaten wel een parelmoerglans, zij het in veel zwakkere mate.

Het oplichten van de veldspaten is niet gelijkmatig. De intensiteit

en de kleur is afhankelijk van de onderlinge afstand en rangschikking

van de microscopisch fijne lamellenstructuur. Soms lichten de

veldspaten in onregelmatige vlekjes op, soms is het lichteffect meer

homogeen. Niet zelden is er sprake van zonering. In de donkere

larvikietvariëteit, die bekend staat als ‘Emerald pearl’, lichten de

veldspaten meer in zijn geheel op. In de grijze tot blauwgrijze

varianten (‘Blue pearl’ typen) is meer sprake van een vleksgewijs

onregelmatig oplichten. Op basis van de getoonde lichteffecten

worden in de steenhandel verschillende variëteiten van larvikiet

aangeboden.

Larvikiet 'Emerald pearl' met iriserende veldspaten. Dit type wordt gewonnen bij Klåstad ten oosten van de Zuidnoorse stad Larvik. Het is de donkerste larvikietvariëteit. Men wint daar twee soorten: 'Emerald pearl' ,de groenzwarte variëteit en 'Emerald blue pearl' die meer donker grijs-blauw is. Op de foto hierboven is 'Emerald blue pearl' afgebeeld.	Larvikiet, type Maleröd 'Blue pearl' wordt gewonnen in steengroeven ten noorden van Tvedalen. Het is een bijzonder fraai grootkorrelig grijs-blauw type larvikiet met prachtig iriserende veldspaten.

Verdieping

 

Ontmengingsverschijnselen in Larvikiet

 

Schillerisatie ofwel Schiller-effect in sommige larvikieten is te danken aan

de microscopische fijne verdeling van de ene veldspaatsoort (kaliveldspaat)

in de ander (plagioklaas). Dat beide veldspaten zo innig naast elkaar voorkomen

is het gevolg van een ontmengingsproces dat in vaste toestand in de kristallen

heeft plaatsgevonden.

Kjelsåsiet, detail - Zwerfsteen van Mommark, Als, Denemarken.   De grijs-blauwe veldspaten tonen allerlei lichter getinte vlekken, vegen en lijntjes van kaliveldspaat. Ze zijn ontstaan door ontmenging van beide veldspaten in vaste toestand. De plagioklaas is te herkennen aan de donker grijs-blauwe kleur.

Tijdens de vorming van de veldspaten was de temperatuur in het magma nog

zo hoog dat plagioklaas en kaliveldspaat volledig gemengd met elkaar kristallen

konden vormen. Bij een lagere temperatuur komt die menging in het gedrang,

zelfs als de kristallen al gevormd zijn. Plagioklaas en kaliveldspaat hebben de

neiging zich af te scheiden ofwel te ontmengen. Hierbij bewegen de afzonderlijke

atomen zich door diffusie via microporiën naar elkaar toe. Zo vindt binnen

kristallen een scheiding plaats in plagioklaas en kaliveldspaat. Dit noemen we

perthiet.

Larvikiet 'Blue pearl' - Tvedalen, Larvik, Noorwegen.   De veldspaatdoorsneden tonen een veelheid aan dunne lichter getinte lijntjes. Het zijn kaliveldspaatlamellen die zich door ontmenging van de plagioklaas hebben afgescheiden. Deze ontmengingsstructuur noemt men perthiet. Het komt veel voor bij kaliveldspaat in pegmatieten (zie hieronder).	Larvikiet met perthiet - Tvedalen, Larvik, Noorwegen.

Perthiet is doorgaans heel goed te zien in grootkorrelige pegmatieten. We zien

hierin zeer veel, min of meer parallel verlopende, onregelmatige sliertjes van

witachtige albiet in kaliveldspaat. In larvikiet is de ontmenging te zien aan de

vlekkerige en fijne streepstructuur van de veldspaten. De lichtkleurige delen

zijn kaliveldspaat, de meer grijs gekleurde zijn van plagioklaas. Vooral aan

gepolijste oppervlakken is de ontmenging van beide veldspaatsoorten goed te

zien.

Perthiet in pegmatiet  - Zwerfsteen van Gieten (Dr.).   Veldspaten in pegmatiet tonen vaak duidelijke, min of meer parallel verlopende, ietwat golvende witte lijntjes. Het zijn dunne lamellen van witte albiet, een natrium-rijke plagioklaas, die zich door ontmenging afgescheiden heeft van de kaliveldspaat. Veldspaten met een dergelijke structuur noemt men perthiet.	Perthiet - Zwerfsteen van Gieten (Dr.).   De dunne witte albietlamellen zijn in deze pegmatiet iets onregelmatiger gerangschikt dan op de foto hiernaast.