Spleeterupties ontstaan als basaltisch magma via scheuren iun de vorm van lava aan het aardoppervlak uitstroomt. Deze spleten kunnen soms tientallen kilometers lang zijn. Spleeterupties zijn vaak spectaculaire gebeurtenissen, waarbij dunvloeibaar basaltisch lava over honderden meters lengte tientallen, soms honderden meters hoge fonteinen vurige vormt.

Spleeteruptie van de Mauna Loa op Hawaï.	Eruptie op Hawaï. Erupties van dunvloeibare basaltlava kunnen op Hawaï maanden- en soms jarenlang aanhouden.

Spleeterupties ontstaan niet zelden op de flanken van grote schildvulkanen, waarbij

gedurende enige tijd enorme hoeveelheden lava uitvloeien. Daarnaast

komen spleeterupties vooral voor in gebieden waarin tektonische rek

optreedt, zoals op IJsland. Dergelijke spleeterupties duidt men wel aan

als het ‘IJslands-type’. Dergelijke fenomenen komen daar vaak voor.

Spleeterupties zijn het gevolg van het uitrekken van de aardkorst, waarbij lange spleten ontstaan. Vanuit de onderliggende magmakamer vloeien vervolgens grote hoeveelheden heet, dunvloeibare basaltlava uit.

Spleeterupties treden lang niet altijd over de volle lengte van de

rekspleet op. Afhankelijk van de aanwezigheid van toevoerkanalen van

magma vormen zich op tientallen of honderden meters van elkaar

verschillende eruptiepunten. Rond de eruptiepunten ontstaan

slakkenvulkanen en spatkegels, die enige tientallen meters hoog

kunnen worden.

Spleeteruptie van de Kilauea op Hawaï. De hoog opspuitende lavafonteinen vormen een spectaculair gezicht.	De ca. 1100 graden hete basaltlava op Hawaï vloeit in een radiair patroon langs de hellingen van de vulkaan naar beneden. Soms zoekt het zijn weg door woonwijken en bossen.

Al naar gelang de mate van activiteit worden door spleeterupties

uitgestrekte basaltische lavaplateaus gevormd, waarbij lava laag na laag

boven elkaar wordt afgezet. Vergeleken met veel andere vulkanen

verlopen spleeterupties doorgaans betrekkelijk rustig. Wel vormen ze

dagen- of wekenlang spectaculaire muren van omhoogspuitende lava,

waarbij het gesmolten roodgloeiende gesteente soms honderden meters

hoog de lucht in wordt gespoten.

Montanas del Fuego op Lanzarote (Canarische eilanden). De vier op een rij liggende basaltische vulkanen markeren een lange spleet waaruit in de 18e eeuw maandenlang enorme hoeveelheden basaltlava tevoorschijn kwamen. Een groot gedeelte van het eiland is toen verwoest en veranderd in een soort maanlandschap.	Spleeteruptie op de helling van de Etna in Italië. De vurige fonteinen van lava leveren vooral 's nachts een bijzonder spectaculair gezicht op

Intermezzo

Heel bekend is de geweldige uitbarsting op IJsland van de Laki in 1783. Over een periode van 9

maanden werd een oppervlak van ruim 565 km² bedolven onder dikke lagen lava.

De eruptie werd ingeleid door een serie hevige aardbevingen die vooral het zuiden en zuidwesten

van IJsland troffen. Op juni van hetzelfde jaar volgde een enorme uitbarsting die bekend staat als

de ‘Vuren van de Skaftáreldar’. Uit een meer dan 22 km lange rekspleet spoot in grote fonteinen

lava naar buiten. De Lakivulkaan ligt op het midden van deze spleet. Een deel van de Lakispleet

zet zich voort tot onder de ijskap van de Vatnajökull. De totale lengte van de Lakispleet is dus niet

bekend.

De uitbarsting van de Laki-vulkaan in 1783 had voor zowel IJsland als ook in Europa dramatische gevolgen. behalve enorme hoeveelheden hoog opspuitende basaltlava kwamen bijzonder veel zwavel- en fluorhoudende gassen vrij. Dit koste in Europa vele duizenden mensen het leven.	Sinds de uitbarsting hebben zich op de vulkanische gesteenten en ook op de vulkanen zelf in het vochtige klimaat op IJsland op uitgebreide schaal mosvegetaties ontwikkeld. In combinatie met de dofzwart gekleurde vulkanische gesteenten levert dit een fantastisch landschap op.

De gevolgen van de maandenlange uitbarsting waren desastreus. Bij de eruptie kwamen grote

hoeveelheden giftige zwavel- en fluorhoudende gassen vrij. Bijna driekwart van al het vee op IJsland

stierf hieraan. Daarnaast traden in een later stadium voedseltekorten op waardoor een derde deel

van de bevolking de hongerdood stierf. Op IJsland staat deze ramp bekend als de ‘Móduhardbindin’

ofwel ‘de hongersdood door gassen’.

De recente uitbarsting van de Eyjafjallajökull op IJsland laat iets zien van de beangstige donkere aswolken  die bij de eruptie van de Laki in 1784 wekenlang grote delen op IJsland teisterden. De paarden zijn op de vlucht voor de dreigende aswolken.	IJsland ligt op de Mid-Atlantische Rug. De aardkorstplaten aan weerszijden van de breuk bewegen zich met een snelheid van ca. 4cm per jaar uit elkaar. Door de rek die hierbij optreedt openen zich van tijd tot tijd lange spleten, waaruit soms grote hoeveelheden basaltlava vloeien.

Ook in Europa waren de gevolgen van deze enorme uitbarsting te merken. Niet alleen daalde het

jaar daarop de temperatuur met gemiddeld 1 graad, ook zure regen en misoogsten waren het gevolg.

Als gevolg van aanhoudende winden verspreidde zich in de warme zomer van 1783 een enorme wolk

zwaveldioxide en zwavelzuur over West-Europa. Geschat wordt dat in Engeland alleen al ruim 23.000

mensen hieraan overleden.