Geen twee vulkanen zijn gelijk aan elkaar, hoewel er duizenden van
zijn. Niet alleen onderscheidt men vulkanen in de mate waarop
ze actief zijn, ook de vorm van vulkanen, hoe en waaruit deze zijn
opgebouwd is erg verschillend. Op basis hiervan is een indeling gemaakt.
Er zijn dode, slapende en actieve vulkanen. Actieve vulkanen komen
regelmatig tot uitbarsting, sommige, zoals de Stromboli in Zuid-Italië,
bijna dagelijks. Slapende vulkanen daarentegen zijn lange tijd niet
actief. Toch verwacht men dat ze ooit weer zullen uitbarsten. De
Mt. St. Helens in de USA en de Vesuvius in Italië zijn hiervan
voorbeelden. Slapende vulkanen kunnen tientallen zo niet honderden of zelfs duizenden
jaren geen enkel teken van leven vertonen, om op een dag met veel
geweld weer uit te barsten. Meestal zijn vulkanologen al dagen, weken,
soms maanden eerder gealarmeerd door het frequente optreden van
aardbevingen. Als daarnaast het vulkaanlichaam merkbaar begint uit
te zetten, is een uitbarsting niet ver meer.
Dode vulkanen zijn al sinds onheuglijke tijden niet meer actief geweest
en zullen dat waarschijnlijk ook niet meer worden. Toch moeten we
voorzichtig zijn met dergelijke conclusies. Vulkanen die al duizenden
jaren geen enkele activiteit meer vertonen, blijken soms toch niet dood
te zijn. Een voorbeeld hiervan is het vulkanisme op de Canarische Eilanden.
Sommige vulkanen zijn recent nog tot uitbarsting gekomen ( Tenerife,
begin 20e eeuw, La Palma in de jaren 70 van de vorige eeuw, Lanzarote
in de 18e eeuw en Gran Canaria voor het laatst ca. 2900 jaar geleden).
Op eilanden, zoals La Gomera, is het vulkanisme al duizenden jaren
niet meer actief. Uit onderzoek is gebleken dat het vulkanisme op
deze eilanden met ‘horten en stoten’ gaat. Perioden van activiteit
worden afgewisseld door zeer langdurige perioden waarin er weinig
tot niets gebeurd. La Gomera maakt momenteel een erosieve fase
door, waarin er alleen maar sprake is van afbraak. Vulkanologen zijn
er echter van overtuigd dat deze rustperiode in de toekomst weer zal
worden gevolgd door een nieuwe fase van vulkanische activiteit.
Een vergelijkbare situatie maken we waarschijnlijk mee in het Eifelgebied
in Duitsland. Het vulkanisme daar is 10.000 jaar geleden voor het laatst
actief geweest met de explosieve uitbarsting van de Laachersee vulkaan. Uit
onderzoekingen is vast komen te staan dat het vulkanisme in de Eifel
met langdurige onderbrekingen al een slordige 450.000 jaar aan de gang
is. Het is daarom niet onwaarschijnlijk dat het ‘dode’ vulkanisme in deze
Duitse landstreek in de toekomst opnieuw tot leven zal komen.
Zijn vulkanen aan het einde van hun leven gekomen of zijn ze langdurig
inactief, dan vallen ze ten prooi aan erosie. Aangezien veel vulkanen
opgebouwd zijn uit een afwisseling van harde en zachte lagen, eroderen
ze voor geologische begrippen vrij snel. De meeste vulkanen verdwijnen op enkele restanten
na of ze raken in de loop van de tijd begraven onder dikke lagen sediment.
In Nederland kennen we een voorbeeld van een tamelijk grote, begraven
vulkaan. Deze Zuidwalvulkaan bevindt zich ter hoogte van Vlieland op grote diepte onder de
Waddenzee. Hij dateert uit de Jura-periode en is ca. 152 miljoen jaar oud.
Intermezzo
De vulkaan onder Vlieland werd bij toeval ontdekt tijdens exploratieboringen in het Vlieland Bekken,
waarbij men op zoek was naar olie en gas. Op een diepte van 1840 meter kwam men in een
gasvoerende laag terecht. Vervolgens boorde men nog een 1000 meter dieper. Het gesteente dat
daarbij doorboord werd bleek van vulkanische oorsprong te zijn, maar niet alleen dat, uit onderzoek
bleek dat men recht in de kraterpijp van een dode vulkaan had geboord.
Verder geologisch onderzoek bracht aan het licht dat de vulkaan ondergronds een zogenoemd
‘hoog’ vormt en morfologisch nog een herkenbaar vulkaanlichaam bezit. Zuidwalvulkaan,
zoals hij wordt aangeduid, bezit een grote krater, vermoedelijk een caldera. De flanken van de
vulkaan zijn bedekt door afzettingen met vulkanisch as.