Zwerfstenen zijn interessante objecten. In de eerste plaats zijn het symbolen van de ijstijd. Daarnaast geven zwerfstenen inzicht in de wijze waarop deze in het ijs zijn getransporteerd en hoe ze daardoor zijn beïnvloed en vormgegeven. Zwerfstenen omvatten ook een groot aantal steensoorten; ze vormen als het ware een staalkaart van de rotsbodem in grote delen van Scandinavië. Daarnaast staan zwerfstenen model voor geologische processen als platentektoniek, gebergtevorming, vulkanisme en aardbevingen.

 

 

 

Drygalski_glacier_Southern_Victoria_Land

Zo moet Noord-Nederland er in de voorlaatste ijstijd, zo'n 140.000 jaar geleden, uit hebben gezien, toen hier een pakket landijs lag met een dikte van ongeveer één km!

 

 

 

Geologische_kaart_Scandinavi Geologische_kaart__Zuid-_en_Midden-Zweden

Geologische kaart van Scandinavië.

 De geologische geschiedenis van Scandinavië is lang en ingewikkeld. De gesteenten die we er thans vinden zijn het gevolg van talrijke plaatbotsingen in het verleden met telkenmale een hooggebergte tot gevolg. De diversiteit aan gesteentesoorten is daarom bijzonder groot.

De geologische kaart van Midden- en Zuid-Zweden maakt wel duidelijk dat het gebied een lappendeken is van zeer uiteenlopende gesteenten. Dat verklaart de enorme variatie aan zwerfsteensoorten in ons land.

 

 

 

Zwerfstenen mogen dan losse stenen zijn, ondanks dit ‘gebrek’ vertellen ze ons verhalen

over gebeurtenissen uit geologisch lang vervlogen tijden. Om die verhalen te kunnen

'lezen' zul je de taal waarin ze geschreven zijn, moeten leren. Dat kost tijd en energie. Bij

sommige zwerfsteenliefhebbers gaat de belangstelling niet zo ver, dat men zich in de

materie gaat verdiepen. Bij hen is het vaak voldoende als de steen een naam krijgt. Maar,

leer je de achtergronden van zwerfstenen en de gesteenten waaruit ze bestaan begrijpen,

dan opent zich een geheel nieuwe wereld.

 

 

 

Mieniet_-_Werpeloh_Dld Ignimbriet_van_Smaland_-_Sellingerbeetse_Grjpg

Impactiet - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.).

 Impactieten zijn interessante spelers in het verhaal dat meteorieten vertellen als ze op aarde inslaan. Het inslaan van meteorieten met doorsneden van honderden meters tot vele kilometers heeft catastrofale gevolgen. Complete landstreken worden weggevaagd met alles wat er leeft. Ter plaatse loopt de aardkorst littekens op van (tientallen) kilometers doorsnede, waarbij van zowel de meteoriet zelf als van het gesteente op de inslagplaats geen spoor over blijft. Die verdampen in een fractie van een seconde. Daaromheen volgt een zone met gesmolten en sterk vergruisd gesteente. De steen op de foto is daarvan een voorbeeld. Kortom, achter zwerfstenen schuilen boeiende verhalen.

Ignimbriet van Smaland - Zwerfsteen van Sellingerbeetse (Gr.).

 Over verhalen gesproken: Ignimbrieten kunnen er ook wat van. Zwerfstenen van ignimbriet komen veel voor. Het bijzondere is dat de talrijkheid van ignimbrieten in tegenspraak is met de frequentie waarin ze ontstaan. De vorming van ignimbrieten is een uiterst zeldzame gebeurtenis. Het zijn vulkanische gesteenten, die bij de meest heftige uitbarstingen die men kent, ontstaan. Echter, hoe heftiger de uitbarsting, des te zeldzamer deze optreden. De enige en tevens laatste uitbarsting waarbij een ignimbriet werd gevormd, was die van de vulkaan Katmai in 1912 in een volkomen verlaten gebied in Alaska. Dat wij onder zwerfstenen zo vaak ignimbrieten vinden - denk maar aan de vele kwartsporfieren - geeft al aan dat de ontwikkelingsgeschiedenis van grote delen van Scandinavië een langdurige moet zijn geweest.

 

 
 

up Terug.

 
 

Het aantal steensoorten onder noordelijke zwerfstenen is bijzonder groot, veel groter

dan die uit de grindafzettingen van Maas, Rijn en Eridanos. Veel zwerfkeien bestaan

uit gesteenten die tussen de 1,5 en 2 miljard geleden zijn ontstaan. Ook vinden we

zwerfstenen die van heel ver komen, sommige zelfs helemaal uit Zweeds Lapland. Wat

bijvoorbeeld te denken van fossiele sponzen en koralen die hun thuisland hebben in

het verre Noord-Rusland. Ook die zijn hier niet moeilijk te vinden. Kortom, de bodem

van Noord-Nederland bevat een grote hoeveelheid stenen en fossielen, waaronder

soorten die zeldzaam zijn of waar een interessant verhaal aan vast zit. Nu nog zorgen

dat al dit moois ook gevonden wordt.
 

 

 

Migmatiett_-_Groningen Uppsalagraniet__-_Haddorf_Dldjpg

Migmatiet - Zwerfsteen van Groningen.

Migmatieten noemt men ook wel menggneizen omdat deze gesteenten uit een metamorf, gneisachtig ouder gesteentedeel bestaan met daarin opgenomen lichtkleuriger nieuwvormingen van graniet, vaak in de vorm van strepen, banden en vlekken. Migmatieten uit Scandinavië ontstonden op grote diepte in de aardkorst, waar het verschil tussen vast en vloeibaar onduidelijk wordt.

Uppsalagraniet - Zwerfsteen van Haddorf (Dld.).

Dit is een grijszwarte granietsoort met lichtblauwe kwarts uit de buurt van de Zweedse stad Uppsala, noordwestelijk van Stockholm. Het gesteente is bijna twee miljard jaar geleden ontstaan. Omdat bekend is waar zwerfstenen van Uppsalagraniet vandaan komen, noemt men die wel gidsgesteenten.

Sorselegraniet - Zwerfsteen van Exloo (Dr.).

Deze graniet is de afstandskampioen onder de zwerfstenen. Hij komt helemaal uit Zweeds Lapland, ruim 2000 km hiervandaan.

Siljangraniet - Zwerfsteen van Haddorf (Dld.).

Minder ver dan Sorselegraniet, want uit Midden-Zweden, is deze fraaie warmrode Siljangraniet. Siljangraniet is een bekend gidsgesteente, die je in het Hondsruggebied in Oost-Drenthe bijna niet tegen komt. Elders is hij algemener te vinden. Siljangraniet is een van de vele zgn. rapakivigranieten. Hij ontstond ruim 1500 miljoen jaar geleden.

Astylospongia_praemorsa__-_Wilsum_Dldjpg Halysites_sp._-_Engels_Kamp_Groningen

Astylospongia praemorsa - Zwerfsteen van Wilsum (Dld.).

Sponzen als deze worden in de zandgroeven rond het Duitse Wilsum veel gevonden. De herkomst is niet zeker, maar wellicht Rusland ten noorden en noordoosten van St. Petersburg. Deze en talrijke andere verkiezelde fossielen zijn lang geleden door de verdwenen oerrivier Eridanos naar onze streken getransporteerd.

Kettingkoraal (Halysites sp.) - Zwerfsteen van het Engels Kamp te Groningen.

In de keileem van de noordelijke Hondsrug komen veel kalkstenen voor uit het Ordovicium en het Siluur. Sommige ervan zijn fragmenten van Silurische koralen, die ca. 420 miljoen jaar geleden op de bodem van een tropische zee groeiden, op een plaats waar nu Peru ligt in Zuid-Amerika. De kalkstenen zijn door het landijs in de ijstijd uit kalksteenlagen aangevoerd die voor de kust van Estland in de Oostzee liggen. Zuid-Amerika en Estland....? Jazeker! Komt door continentendrift.

 
 

up Terug.

 

 

 

 

 

© 2010-heden Kijkeensomlaag.nl
Flag Counter