Het zoeken naar zwerfstenen is een spannende bezigheid. Je weet immers van te voren niet wat je zult tegen komen. Daarna komt onvermijdelijk de vraag wat je hebt opgeraapt en of ze wel de moeite van het meenemen waard zijn.
Dit laatste
in principe altijd. Je hebt stenen opgeraapt omdat ze interessant leken,
een mooie kleur hadden of een bijzondere tekening toonden. Om
de gevonden stenen vervolgens van een naam te voorzien, is een andere zaak.
Dat heb je niet in een week onder de knie. Hoewel het bij de
determinatie van essentieel belang is, komt de mineralogische
samenstelling pas in tweede instantie aan de orde. Het uiterlijk
van zwerfstenen is voor beginnende verzamelaars het belangrijkst.
 |
 |
Finse granietporfier - Zwerfsteen van Groningen.Dit rapakivigesteente bezit een opvallend uiterlijk met relatief grote rondachtige blauwgrijze kwartsen en grote rechthoekige tabletten (=eerstelingkristallen) van (kali)veldspaat. |
Gelaagde kwartsitische zandsteen - Zwerfsteen van Borger (Dr.).Zandstenen zijn door verkitting uit los zand ontstaan. De afzettingsgelaagdheid is vaak nog duidelijk zichtbaar. Infiltratie van ijzer kan de zandsteen daarnaast ook een gelaagde indruk verlenen. |
Je let op kleur, korreling, structuur en daarna pas op de samenstelling
van de steen. Geef, om daar grip op te krijgen, je ogen de kost bij
andere verzamelaars. Vergelijk je stenen met foto’s uit boeken of
met afbeeldingen op het internet. Zijn er overeenkomsten, neem dan de beschrijving
in een stenenboek erbij of vraag een collega-verzamelaar om zijn
mening te geven. Hij wijst je misschien op dingen die je zelf niet
zag of die je onbelangrijk leken.
 |
 |
Microgranietische rapakivigraniet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.).Dit is een voorbeeld van een fijnkorrelig gesteente met de samenstelling van graniet. Een andere naam voor dergelijke zwerfsteentypen is 'micrograniet'. |
Bohuslangraniet - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.).Bij een middelkorrelige graniet zijn de mineraalkorrels een aantal millimeters groot en daarom met het blote oog goed te zien. Opvallend hier zijn de witte vlekjes van de veldspaatsoort plagioklaas. De roodachtige vlekjes zijn in de meerderheid, deze zijn van kaliveldspaat. |
 |
 |
Grofkorrelige graniet - Zwerfsteen van Gieten (Dr.).Naar mate de kristalbrokjes in gesteenten groter zijn, zijn ze makkelijker te herkennen. De geelachtige vlekjes zijn van plagioklaas, de meer grijsrose zijn van kaliveldspaat. De kwarts in het gesteente vormt donkere vlekjes. |
Lemlandgraniet met witte plagioklaas - Zwerfsteen van Groningen.Grootkorrelige granieten bezitten vaak centimeters grote veldspaatkristallen, vaak in de vorm van rechthoekige tabletten. |
Wat in het begin goed werkt is het aanleggen van een kleine
vergelijkingscollectie van zwerfsteensoorten waarin verschillen in korreling,
structuur en mineralogische samenstelling goed zichtbaar zijn. Zo
worden begrippen als gelijkkorrelig, porfierisch, gelaagd, richtingloos
e.d. geleidelijk steeds duidelijker. Het hoeven geen mooie stenen te
zijn, maar wel duidelijke. Een collega verzamelaar die al langer bezig
is, wil je daar vast wel mee helpen. Vaak heeft hij wel stenen over
die je hiervoor goed kunt gebruiken. Als deze verzameling wordt
aangevuld met enkele veel gevonden zwerfsteensoorten, dan kan deze
collectie dienen als richtsnoer voor zelf gevonden stenen. Samen met
kleurafbeeldingen kom je al snel dicht in de buurt van de juiste naam.
En dat is toch het doel. Niets geeft zoveel voldoening als een zelf
gedetermineerde steen.
 |
 |
|
Bohuslangraniet - Zwerfsteen van Gaarkeuken (Gr.).
Als de mineraalkorrels in een gesteente min of meer even groot zijn, dan noemt men dit gelijkkorrelig. Toch zal blijken dat de veldspaten meestal iets groter zijn dan de overige mineralen. |
Botnischekwartsporfier, type Ava - Bergum (Fr.).
Vulkanische gesteenten bezitten meest een porfierische structuur. Het gesteente doet in de verte denken aan noten- of sucadebrood. De lichtkleurige en donkere vlekjes zijn kristallen (= eerstelingen) van veldspaat en kwarts. |
 |
 |
|
Garberggraniet - Zwerfsteen van Gieten (Dr.).
Stollingsgesteenten die op grote diepte in de aardkorst in alle rust konden kristalliseren hebben vaak een richtingloze structuur. De minerale bestanddelen vormen een mozaïekstructuur zonder enige voorkeursrichting. |
Dalazandsteen - Exloo (Dr.).
Zandstenen zijn vaak gelaagd. De strepen duiden de oorspronkelijke overgangen aan van de afzonderlijke zandlaagjes waar het gesteente uit is ontstaan. |
Terzijde:
Determinatiemiddagen
Iedere eerste woensdagmiddag van de maand kun je je stenen en fossielen laten determineren
in het Universiteitsmuseum in Groningen. Van 14.00 tot ca. 16.00 uur ben je van harte welkom.
Het adres is: Oude Kijk in’t Jatstraat 7, Groningen. In het Hunebedcentrum in Borger kan dit iedere 2e woensdagmiddag van de maand; zelfde tijd.
Het leren herkennen van zwerfstenen is vooral een kwestie van
kijken, vergelijken en… volhouden. Heb je eenmaal de eerste
hindernissen genomen, dan gaat de rest vanzelf. Langzaamaan
bouw je in je hoofd een soort database op van zwerfsteenbeelden.
Dit is van groot belang, want je zult zien dat zwerfstenen, ook al
zijn ze van dezelfde soort, veel variatie vertonen. Hoe meer je er
van ziet, des te beter ben je in staat om eventuele overgangen en
afwijkingen te herkennen.
Wat ga je verzamelen?
Hoewel de meeste verzamelaars aanvankelijk alles wat ze vinden
bewaren, komt na verloop van tijd toch een moment waarop
keuzes gemaakt moeten worden. De een voelt zich het meest aangetrokken tot
fossielen, de ander vindt mineralen interessanter. Daarnaast zijn er
mensen die zich aangetrokken voelen tot het verzamelen en
onderzoeken van verschillende gesteentesoorten.
 |
 |
 |
|
Fossiele koraal (Favosites sp.) - Zwerfsteen van Gieten (Dr.).
De bodem van zandig Nederland zit vol met stenen, waaronder veel fossielen. Het hangt er van af op welke plaats je naar fossielen zoekt, maar uit vrijwel alle geologische perioden kun je in ons land fossielen vinden. |
Cavansiet - Poona, Bombay, India.
Veel stenenverzamelaars gaan zich na verloop van tijd specialiseren, soms uit ruimtegebrek, maar vaker omdat men zich aangetrokken voelt tot een bepaalde categorie, zoals mineralen en kristalgroepen. |
Cementconglomeraat - Zwerfsteen van Haddorf (Dld.).
Zwerfsteenverzamelaars zijn in de minderheid. Hun interesse gaat uit naar allerlei gesteentesoorten die in ons land te vinden zijn: noordelijke zwerfstenen, zuidelijke gesteenten van Maas en Rijn, steensoorten uit het oostelijk grind en gidsgesteenten natuurlijk. |
Zwerfsteenverzamelaars komen voor vergelijkbare keuzes te staan.
De hoeveelheid stenen wordt op een zeker moment te groot. Men
is wel gedwongen om dan te selecteren of een richting te kiezen. Slechts een enkeling kan
de weerstand niet weerstaan om liefst zo divers mogelijk te blijven
verzamelen. Als ruimte en middelen geen probleem vormen, is daar
ook niets op tegen.
Het voordeel van zwerfstenen is, dat je er meestal niet ver voor hoeft
te reizen, met als bijkomend voordeel dat de variatie onder zwerfstenen
erg groot is. In zekere zin geldt dat ook voor zwerfsteenfossielen.
Nergens in Europa kom je in rotslandschappen en berggebieden zo’n
rijk sortiment fossielen tegen als juist onder zwerfstenen. Van de
lappendeken die de rotsondergrond in Scandinavië en Midden-Europa vormt, hebben gletsjerijs en rivieren overal wel materiaal losgemaakt en naar ons land getransporteerd.
 |
 |
|
Trilobiet (Asaphus nieszkowskii) - Zwerfsteen van Groningen.
Onder noordelijke zwerfstenen kom je een keur aan fossielen tegen: kalksteenfossielen, zandsteenfossielen en fossielen in vuursteen. |
Zandsteen met fossiele levenssporen - Zwerfsteen van Damsdorf (Dld.).
Vroeg-Cambrische zandstenen bevatten opmerkelijk vaak levenssporen van allerlei organismen. Van de dieren zelf is meestal niets bekend. De trechtervormige sporen op de foto zijn gemaakt door gravende, zeebodembewonende organismen. |
 |
 |
|
Bryozoënvuursteen - Zwerfsteen van Norg (Dr.).
De talloze kleine takjes doen in de verte wel aan mosjes denken. Het zijn echter fragmenten van struikvormige bouwseltjes waarin tal van mosdiertjes (bryozoën) onderdak vonden. De meeste vuurstenen bevatten ze wel. |
Versteend (verkiezeld) hout - Zwerfsteen van Wilsum (Dld.).
Onder noordelijke zwerfstenen zeldzaam, maar in het oostelijke grind vrij algemeen: witgebleekte fragmenten versteend hout. De meeste stukken zijn van naaldhout, waarin zoals hierboven nog duidelijke jaarringen te herkennen zijn. Het herkennen van de boomsoort is meestal niet mogelijk. |
Dit geldt in belangrijke mate ook voor zwerfsteenfossielen. Uit de
keileem op de Hondsrug zijn in de loop van de tijd van alle
bekende koraalsoorten die van de eilanden voor de kust van Estland
beschreven zijn, wel zwerfsteenexemplaren gevonden. Er zijn er zelfs
bij die uit die streken nog niet beschreven zijn. Voor de bekende
stromatoporenkalken geldt hetzelfde. Als we de zwerfsteenfossielen
uit het oostelijke grind hier bij optellen, dan vinden we in Noord- en
Oost-Nederland fossielen uit vrijwel iedere geologische periode. Kom
daar eens om op een vakantiereis in Europa?
Fossiele koralen uit de keileem
 |
 |
 |
|
Kolonievormende rugose koraal (Entelophyllum articulatum) - Zwerfsteen van Groningen.
In de keileem van de noordelijke Hondsrug in Groningen en Haren komen bijzonder veel fossiele koralen voor. Ze zijn van Ordovicische en Silurische ouderdom. |
Kolonievormende rugose koraal (Acervularia ananas) - Zwerfsteen van Groningen. | Kolonievormende rugose koraal (Weissermelia sp.) - Zwerfsteen van Groningen. |
 |
 |
 |
| Tabulate raderkoraal (Sarcinula luhai) - Zwerfsteen van Groningen. | Tabulate kettingkoraal (Cystihalysites sp.) - Zwerfsteen van Groningen. | Tabulate zonnesteenkoraal (Heliolites interstinctus) - Zwerfsteen van Groningen. |
Fossielen uit het oostelijk grind
 |
 |
 |
|
Tabulate raderkoraal (Sarcinula organum) - Zwerfsteen van Wilsum (Dld.).
In de grove rivierzanden in het oosten en noorden van ons land komen in het uitgezeefde grind ook fossielen voor. De fossielen zijn in vrijwel alle gevallen verkiezeld. Bekend zijn vooral de verkiezelde sponzen en koralen uit het Ordovicium. Ze zijn in het Vroeg-Pleistoceen door een verdwenen oerrivier uit het verre noorden van Europa naar ons land getransporteerd. |
Tabulate koraal (Protoheliolites mirabilis) - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.).
Een veel gevonden Laat-Ordovicische koraalsoort in het oostelijk grind. |
Tabulate zonnesteenkoraal (Propora conferta) - Zwerfsteen van Wilsum (Dld.). |
 |
 |
 |
|
Verkiezelde spons (Aulaxinia sp.) - Zwerfsteen van Grollo (Dr.).
Naast Ordovicische sponsen zijn uit kalksteenafzettingen uit het Laat-Krijt van Noord-Duitsland en het Oostzeegebied fossiele sponzen en sponsfragmenten veel voorkomende fossielen in het oostelijk grind. |
Verkiezelde bryozoënkolonie ( Ceriopora sp.) uit het Laat-Krijt - Zwerfsteen van Wilsum (Dld.). |
Verkiezelde klei-ijzersteengeode met een afdruk van een ammoniet - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.).
Uit kleiafzettingen uit het Vroeg-Jura zijn talloze hele en gefragmenteerde grijze verkiezelde geoden bekend. Vaak bevatten ze afdrukken en steenkernen van ammonieten. |