Rapakivi's zijn meest granietische gesteenten met een overwegend roodachtige kleur. In Noord-Nederland zijn het veelvoorkomende zwerfstenen. In Oost-Drenthe en op het noordeinde van de Hondsrug in de provincie Groningen zijn het de meest gevonden gidsgesteenten.
Vrijwel alle zwerfsteenrapakivi's zijn afkomstig uit het gebied van
de Åland-eilanden, een archipel van duizenden eilanden in
Zuidwest-Finland, op de overgang van de Oostzee naar de
Botnische Golf.
Het meest bekend en ook het makkelijkst herkenbaar is de
Ålandrapakivi. Zwerfstenen ervan zijn al op afstand herkenbaar
aan de opvallende ronde tot eivormige witomrande veldspaten.
Vooral bij enigszins verweerde zwerfstenen is dit ringenbeeld
heel duidelijk. De grote ronde veldspaten in het gesteente zijn
ommanteld door een dunne schil plagioklaas. Deze veldspaatsoort
verweert krijtwit. In combinatie met de rode kleur van de graniet
vormt de witte plagioklaas een opvallend contrast. Op doorsnede
is de mantel van plagioklaas als een dunne witte ring zichtbaar.
 |
 |
Alandrapakivi - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.). |
Alandrapakivi - Zwerfsteen van Borger (Dr.). |
Ålandrapakivi is niet alleen als zwerfsteen bijzonder algemeen,
ook in het moedergebied op Åland is deze rapakivi het
belangrijkste gesteentetype. Opvallend is de enorme variabiliteit
van het gesteente. Het vinden van twee identieke zwerfstenen
is bijna onmogelijk. Ondanks dat zijn ze makkelijk herkenbaar.
Naast het gewone type zijn nog tal van andere rapakivigranieten
bekend. Ook deze varianten zijn als zwerfsteen makkelijk te vinden.
Het is zaak om zich in het begin op een paar hoofdtypen te
concentreren. Zo leert men de overige typen en overgangen
makkelijker herkennen.
Zwerfstenen uit verweerde keileem tonen de rapakivikenmerken
vaak het duidelijkst. Vooral de keileemontsluitingen op de Hondsrug
zijn rijk aan mooie en duidelijke rapakivi's. Het is dus de moeite
waard te letten op graafwerkzaamheden in deze heuvelrug. Alle kans
dat U in de uitgegraven leem een fraaie reeks typen kunt verzamelen.
 |
 |
Alandrapakivi, donker type - Zwerfsteen van Exloo (Dr.). |
Alandrapakivi, verweerde akkersteen - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.). |
Rapakivi's die op en langs akkers liggen zijn doorgaans sterk
verweerd en uitgeloogd. De stenen zijn poreus en door de vervuiling
met humusbestanddelen onaantrekkelijk. Van de typische ringenstructuur
is aan de stenen op deze vindplaatsen doorgaans weinig te bespeuren
of het moet zijn dat de ringen zich als vuildonkere groeven aan het
oppervlak van de zwerfsteen aftekenen. Schoongeregend zijn deze
rapakivi's bleek vuilgrijswit met talrijke kleine donkere spikkels van
kwarts.
De belangrijkste en meest voorkomende zwerfsteenrapakivi's zijn:
Ålandrapakivi, Ålandgraniet, Ålandgranofier en Ålandkwartsporfier.
Op de groepsfoto's hieronder krijgt U alvast een indruk van de
variatierijkdom.
 |
 |
 |
Alandgraniet, zwakporfierisch type, verweerd - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.). |
Alandgranofier, door verwering gebleekt - Zwerfsteen van Groningen. |
Alandkwartsporfier, door verwering gebleekt - Zwerfsteen van Groningen. |
 |
 |
Rapakivi's uit keizand - Balloërveld bij Rolde (Dr.). |
Rapakivi's uit verweerde keileem - Groningen. |
 |
 |
Rapakivi's uit de keileem van Groningen. |
Sterk verweerde rapakivi's, akkerstenen - Noordesch, Loon (Dr.). |