Kwartsiet is een apart verhaal. Het zijn bikkelharde gesteenten, maar vaak is niet duidelijk of we met een metamorf gesteente te maken hebben, wat kwartsiet feitelijk wel is, of met een sedimentair gesteente. Beide is namelijk mogelijk.

In de meeste gevallen zijn kwartsieten metamorfe gesteenten die door druk

en verhoogde temperatuur, vaak op grote diepte in de aardkorst geleidelijk uit orzandstenen

zijn ontstaan. Door de extreme omstandigheden op die grote diepte beginnen

de afzonderlijke zandkorrels te rekristalliseren. Ze voegen zich letterlijk

naar de veranderende omstandigheden. Hoewel de naam kwartsiet

voor het metamorfe gesteente volkomen juist is, wordt de metamorfe variant in de literatuur ook wel 'metakwartsiet'

genoemd. Hiermee onderscheidt deze zich van de hieronder genoemde

diagenetische kwartsiet.

 

Bij rekristallisatie lost kiezel (silica) op, die elders weer wordt

uitgescheiden. Zandkorrels zijn in feite kleine kristalfragmenten van kwarts.

In kristallen zijn de samenstellende atomen volgens een vast patroon

gerangschikt. Zoiets noemt men een kristalrooster. Zandkorrels zijn fragmenten van kwartskristallen, kortom ook in die kleine korreltjes zijn de atomen heel strak in een vast patroon gerangschikt. Zandkorrels hebben daarom allemaal de potentie om tot volwaardige kwartskristallen uit te groeien.

Alleen, dit lukt vrijwel nooit. Door de dichte pakking van de korrels in zandsteen belemmeren deze

elkaar in de groei. Het gevolg is dat zandkorrels door het mobiel worden van silica op een zeer innige wijze

met elkaar vergroeien tot een zeer dicht, hard gesteente.
 

Kwartsiet - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.). Deze kwartsiet is ontstaan uit een conglomeratische zandsteen. De oorspronkelijke kwartssteentjes zijn uitgewalst tot strepen.	Glimmerkwartsiet - Zwerfsteen van Gaarkeuken (Gr.). Sommige kwartsieten zijn rijk aan zilverkleurige glimmerblaadjes. Het gesteente wordt daardoor schisteus. Dergelijke kwartsieten splijten makkelijk langs de vlakken met veel glimmer.	Västervikkwartsiet - Zwerfsteen van Norg (Dr.). Sterk metamorfe kwartsiet die uit zandsteen ontstaan is. De kwarts bezit in dit gesteente een blauwe kleur. Het is niet duidelijk of de kleur al aanwezig was voordat het gesteente metamorfoseerde. De roodbruine vlekjes worden veroorzaakt door ijzeroxide.

Afhankelijk van de zuiverheid van zandsteen - zandsteenlagen bevatten nogal

eens kleiïge bestanddelen en veldspaatfragmenten -  bezitten 

kwartsieten die hieruit door metamorfose gevormd worden soms vrij veel glimmer, meestal in de

vorm van zilverwitte muscoviet. De glimmerblaadjes zijn net als in

de meeste metamorfe gesteenten parallel aan elkaar geörienteerd. Kwartsieten als deze

vertonen vaak breukvlakken met een opvallende schittering door de elkaar dakpansgewijs

bedekkende glimmerblaadjes. Deze gesteenten noemt men glimmerkwartsiet. Door de aanwezigheid van glimmer op laagvlakken splijt glimmerkwartsiet gemakkelijk in grote, dunne platen. Tot voor een aantal jaren werden glimmerkwartsiet op talrijke

plaatsen gewonnen. Vooral die uit Noorwegen (Altakwartsiet) genott een grote bekendheid. Men maakte er zeer slijtvaste straat- en

vloertegels van of dito traptreden die tegen een stootje moesten kunnen. De belangstelling ervoor in

de natuursteenhandel is de laatste jaren echter sterk teruggelopen. Ook

natuursteen is onderhevig aan modetrends.
 

Kwartsiet - Zwerfsteen van Dibbersen (Dld.). Half transparante diagenetische kwartsiet. Deze gesteenten ontstaan in vochtig/warme klimaten, op geringe diepte in de bodem door uitscheiding van silica uit circulerend grondwater. Diagenetische kwartsiet is zeer variabel in uiterlijk en korrelgrootte. Sommige van deze zwerfstenen lijken op magmatische kwarts.	Kwartsiet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.). Diagenetische kwartsiet. Het gesteente is door inkiezeling ontstaan uit een zeer fijne zandsteen. Het dichte gesteente heeft een breukvlakstructuur die aan borstplaat doet denken.

Kwartsiet ontstaan ook diagenetisch, ondiep in de aardkorst uit

zandsteen. Hierbij spelen druk en temperatuur nauwelijks een rol.

Deze kwartsiet is dus niet metamorf. Door oplossing van kiezel

in circulerend grondwater en het weer afzetten ervan in de poriën

tussen de zandkorrels groeien deze laatste volkomen aan elkaar

vast tot een zeer dicht gesteente. Dergelijke processen spelen zich

doorgaans af in vochtig/warme klimaten. Dit type kwartsiet komt

onder zwerfstenen vrij veel voor. Men noemt  het gesteente ook wel 'kitkwartsiet'.

In tegenstelling tot echte kwartsiet is dit gewoon nog een sedimentaire gesteente.

 

Door de dichte structuur is kwartsiet vaak iets doorschijnend.

Verontreinigingen door ijzer maken dat de stenen vaak geelachtige,

bruine en/of roodachtige kleuren tonen. Normale kwartsitische

zandsteenen diagentische kwartsiet gaan onmerkbaar in elkaar over.


 

Hieronder staan een aantal kwartsiettypen afgebeeld:

 

Diagenetische kwartsieten

Dichte glazige kwartsiet - Zwerfsteen van het Donderboerveld, Norg (Dr.).	Harde dichtgekiezelde kwartsietische zandsteen - Zwerfsteen van Borger (Dr.). De gebogen figuren zijn drukbarsten. Deze ontstonden doordat de steen in het landijs onder hoge druk tegen een andere steen of tegen de onderliggende rots aangedrukt werd.
Kwartsiet - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.). Dichte kwartsmassa van met elkaar vergroeide kwartskorreltjes. Het breukvlak is borstplaatachtig.	Kwartsiet  - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.). Dichte, door smeltwarter afgeronde kwartsiet die secundair gekleurd is door infiltratie van ijzer.

Metamorfe kwartsieten

Kwartsiet - Zwerfsteen van het Donderboerveld, Norg (Dr.). Door druk zijn de afzonderlijke kwartskorrels in de lengterichting uitgewalst, waardoor het gesteente een gestreept uiterlijk kreeg.	Kwartsiet - Zwerfsteen van Norg (Dr.). De oorspronkelijke zandkorrels zijn met elkaar vergroeid tot een mozaiekstructuur. Door druk zijn ze tevens iets uitgewalst.
Kwartsiet - Zwerfsteen van Sellingerbeetse (Gr.).. Deze kwartsiet toont duidelijk de oorspronkelijke gelaagdheid. Het metamorfe karakter komt tot uitdrukking in een zwakke drukgelaagdheid. Deze loopt van schuin linksonder naar rechtsboven. De sedimentaire gelaagdheid is een relictstructuur.	Kwartsiet met fuchsiet - Zwerfsteen van Haddorf (Dld.). Het groene mineraal fuchsiet komt in zwerfstenen zelden voor. Het is een variant van muscoviet die zijn groene kleur aan sporen chroom dankt.
Västervikkwartsiet - Zwerfsteen van Borger (Dr.). Deze kwartsietsoort komt voor in het zuidoostelijke kustgebied van Zweden. Het is een variabel gesteente dat opvalt door zijn grijsblauwe tot amethistkleurige tint.	Västervikkwartsiet - Zwerfsteen van Borger (Dr.). Vooral als de stenen nat zijn komt de blauwe tint goed naar voren.
Västervikkwartsiet - Zwerfsteen van Borger (Dr.).	Västervikkwartsiet - Zwerfsteen van het Donderboerveld, Norg (Dr.). Sommige Västervikkwartsieten zijn behalve blauwachtig ook ietwat roodachtig (gevlekt). Vaak is in deze typen een lichte streping aanwezig.

Kleine zwerfsteenkwartsieten van diverse vindplaatsen

Kwartsieten uit de keileem van de noordelijke Hondsrug in Haren (Gr.).	Kwartsieten uit de keileem van de Hondsrug bij Gieten (Dr.).