Onder dieptegesteenten onderscheidt men een flink aantal verschillende soorten. Al deze gesteenten zijn door het vastworden ofwel kristalliseren van magma ontstaan, vaak op kilometers diepte onder het aardoppervlak. Dieptegesteenten onderscheiden zich van elkaar door hun mineralogische samenstelling. De bekende reeks graniet - syeniet - dioriet - gabbro is bij de meeste verzamelaars wel bekend. Deze gesteentesoorten zijn onder zwerfstenen ook goed vertegenwoordigd.

 

Dieptegesteenten gaan in het algemeen geleidelijk

in elkaar over. Verwacht zou mogen worden dat een logische volgorde

die van graniet naar syeniet zou zijn en zo verder naar dioriet en

gabbro. Dat is echter niet het geval. Graniet gaat over in dioriet, maar

wel via een tussenstap. En syeniet? Dat gesteente vormt eigenlijk een

buitenbeentje; bijzonder, zeer zeker, maar niet thuishorend tussen

graniet en dioriet. En gabbro? Dit gesteente verschilt in samenstelling

en oorsprong zo sterk van graniet dat beide gesteenten maar zelden

aan elkaar geassocieerd zijn.

 

Het gesteente dat de overgang vormt van een normale graniet naar

dioriet is granodioriet. In de naam komt de tussenpositie al tot

uitdrukking. In samenstelling is granodioriet weliswaar een echte graniet,

maar de verhouding tussen de veldspaten is anders. Waar in normale

biotietgranieten kaliveldspaat overheerst, is dat in granodiorieten

verschoven naar plagioklaas. Hoewel de verhouding kaliveldspaat/

plagioklaas in percentages kan worden aangegeven, gaat dat in dit

verband te ver. Gemiddeld kan gesteld worden dat in granodiorieten

ongeveer tweederde of meer van alle aanwezige veldspaat plagioklaas

is.
 

Granodioriet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.). Granodiorieten zijn veelal onaanzienlijke granieten met aan de verweerde buitenzijde veel 'wit en zwart'. Het witte krijt-achtige mineraal is verweerde plagioklaas. Het donkere mineraal is vooral hoornblende.	Kaliveldspaat is in granodioriet ondergeschikt aan plagioklaas. Het vormt hier kleine, moeilijk herkenbare hoekige kristallen tussen de plagioklaas.
Granodioriet - Zwerfsteen van Groningen. Deze zwerfsteen vormt een vergelijkbaar type als hierboven. De grote donkere vlekken zijn aggregaten van hoornblende en biotiet.	Detail van vorige zwerfsteen. De samenstellende mineralen zijn met lijnen aangegeven.

Opmerkelijk is dat met de toename van plagioklaas het gehalte aan kwarts

in enkele gevallen afneemt. Tegelijk zien we dat in granodiorieten het percentage donkere mineralen

hoger is. Naast veel biotiet komt vooral zwarte hoornblende

het gezelschap mineralen versterken. Granodiorieten zijn 

donkerder en daardoor ook somberder van kleur dan normale biotietgranieten. Het gesteente is, zoals

in de gesteentewereld wordt aangegeven, meer basisch van

samenstelling dan gewone graniet.

 

Verdieping

In magmatische gesteenten (=stollingsgesteenten) bepaalt het gehalte aan

kiezelzuur (SiO₂) in belangrijke mate hoe het gesteente er uit ziet. Zo deelde men

in het verleden gesteenten ook wel in.

Gesteenten rijk aan silica, zoals graniet noemt men zuur. Ze zijn doorgaans licht van kleur.

Ze bestaan uit een grote hoeveelheid lichtkleurige mineralen. Gesteenten met een laag

gehalte aan kiezelzuur noemt men basisch. Ze bevatten veel donker gekleurde ijzer- en magnesiumrijke

mineralen. Basalt is een goed voorbeeld van een basisch gesteente. Het

kiezelzuurgehalte bedraagt minder dan 52%. Bij graniet bedraagt dit meer dan 65%!

Dioriet neemt een tussenpositie in met een gehalte tussen 52 en 65% kiezelzuur.  

Dioriet noemt men daarom wel een intermediair gesteente.

 

Granodioriet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.). Verweerde granodiorieten bezitten aan de buitenzijde vaak een pokdalig uiterlijk met veel roestvlekken.	Breukvlak van dezelfde zwerfsteen als hiernaast. De plagioklaas is hier roodachtig gekleurd. Verweerd kleurt dit mineraal echter wit.
Granodioriet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.).	Granodioriet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.). Breukvlak met relatief grote donkere aggregaten van hoornblende en biotiet.

Als zwerfsteen komt granodioriet veel voor. Er zijn zelfs een paar

gidsgesteenten van bekend. Toch wordt van granodiorieten maar

zelden melding gemaakt, behalve onder hun naam als gidsgesteente,

zoals Uppsalagraniet en Rönnegraniet. De onbekendheid van het

gesteente is vooral te danken aan het uiterlijk. De zwerfstenen

zien er in kleur zowel aan de buitenzijde als op het breukvlak niet

spannend uit, eerder onaantrekkelijk.  

 

Witzwarte of grijszwarte zwerfstenen verheugen zich sowieso niet

in de warme belangstelling bij veel stenenzoekers. Daar draagt een somber

rode veldspaatkleur op het breukvlak niet veel toe bij. Het hoge gehalte

aan plagioklaas zorgt er bovendien voor dat verweerde zwerfstenen van

granodioriet een ruw, pokdalig uiterlijk bezitten. Voor het overige

onderscheiden granodiorieten zich weinig van graniet. Desondanks

geeft het zwerfsteenverzamelaars wel een ‘kick’ als men een granodioriet

weet te onderscheiden van gewone graniet. Het betekent namelijk

dat men in staat is kaliveldspaat en plagioklaas uit elkaar te houden.

Behalve de krijtwitte, vaak poederig afgevende plagioklaas aan

de buitenzijde van de stenen, helpt de haarfijne streping op enkele

oplichtende splijtvlakjes van het mineraal bij de herkenning.

 

Uppsalagraniet - Zwerfsteen van Maarn (Utr.). Dit gidsgesteente uit Midden-Zweden bevat veel plagioklaas en donkere mineralen. Een kenmerk van Uppsalagraniet is blauwe kwarts.	Detail van dezelfde steen. Het roodachtige mineraal is plagioklaas. De kwartsen zijn fraai hemelsblauw.
Uppsalagraniet - Zwerfsteen van Haddorf (Dld.). Hoewel Uppsalagraniet een paar vaste kenmerken heeft, bezit deze graniet een wisselend uiterlijk. De grijs-zwarte varieteit met blauwe kwarts komt het meest voor.	Detail van dezelfde zwerfsteen met blauwe kwarts.

Granodioriet is wereldwijd verspreid. Ruim 1/3 van alle dieptegesteenten

bestaan uit dit gesteente. Granodiorieten komen in Scandinavië op

talrijke plaatsen voor, vaak in de vorm van kleinere begrensde

voorkomens. Heel vaak maakt het gesteente deel uit van een veel

groter massief waarin het geleidelijk over gaat in graniet en dioriet.
 

Rönnegraniet - Zwerfsteen van Een-west (Norg - Dr.). Deze granodioriet vormt een paar kleine voorkomens in het zuidwesten van het Deense Oostzee-eiland Bornholm. Rönnegraniet is een granodioriet.	Detail van de steen van hiernaast. Opvallend is de rijkdom aan zwarte hoornblende. Ook kwarts komt rijkelijk voor, maar valt tussen de grijze veldspaten niet op.

Terug