Granietporfier is het ganggesteente van graniet omdat het gloeiend vloeibare magma waar dit gesteente uit ontstond, in spleten en scheuren van de aardkorst is ingeperst en daar relatief snel is uitgekristalliseerd. Als zwerfsteen is granietporfier niet zeldzaam. Een aantal bezit zelfs de status van gidsgesteente. De bekendste granietporfieren zijn die uit de Zuidzweedse provincie Smaland. Ook de bekende granietporfieren die deel uitmaken van de rapakivifamilie komen relatief veel als zwerfsteen voor. Granietporfieren uit Smaland vinden we vooral in westelijk Drenthe, rapakiviporfieren komen in het Hondsruggebied veel voor.

 

Het gesteente is uit dezelfde mineralen opgebouwd, alleen vormen ze 

twee generaties, een in de vorm van eerstelingen, een tweede als matrix.

Zwerfstenen van granietporfier zijn niet zeldzaam. Ze komen op

verschillende plaatsen in Scandinavië voor. Granietporfieren zijn 

uitgesproken porfirische gesteenten. Ze bevatten meestal talrijke

eerstelingen van kaliveldspaat, kwarts en plagioklaas. Als donkere

mineralen komen biotiet en hoornblende voor. Beide vormen kleine

of grotere zwarte vlekjes in het steente. In veel granietporfieren zijn

kwartsen en veldspaten afgerond, zoals bij de bekende Smålandporfieren.

Afhankelijk van het voorkomen bezitten granietporfieren een sterk

variabel uiterlijk. De eerstelingen in het gesteente kristalliseerden 

al in de magmahaard. Toen het magma vervolgens door vulkanische

werking in spleten en scheuren in de bovenliggende aardkorst werd

geperst volgde een snellere afkoeling en kristallisatie tot een zeer

fijnkorrelig gesteente, met daarin opgenomen de in een eerder stadium

gevomde eerstelingen. 
 

Zwerfsteen van Paskallavikgranietporfier - Zwerfsteen van Borger (Dr.).	Zwerfsteen van Paskallavikgranietporfier - Zwerfsteen van Markelo (Ov.).
Paskallavikgranietporfier - Zwerfsteen van Een (Norg,Dr.). Gepolijst oppervlak.	Paskallavikgranietporfier - Zwerfsteen van Damsdorf (Dld.). Gepolijst oppervlak

Bij het dichter worden van de grondmassa gaat granietporfier onmerkbaar

over in kwartsporfier. Ook in de andere richting bestaan allerlei

overgangen. Vaak is het niet mogelijk om het ganggesteente van

het dieptegesteente te onderscheiden. Granietporfier gaat vrijwel

onmerkbaar over in porfirische graniet. Er bestaan grootkorrelige

porfirische biotietgranieten die in zeer brede gangen in de aardkorst 

zijn ontstaan, die niet van een vergelijkbaar dieptegesteente zijn te

onderscheiden.

Finse granietporfier - Zwerfsteen van Groningen. Dit is een granietporfirische rapakivi. Deze granietporfier komt als zwerfsteen in Oost-Drenthe in talloze variaties voor.	Finse granietporfier - Zwerfsteen van Groningen. Opmerkelijk bij dit type granietporfier is het grootteverschil tussen eerstelingen en grondmassa. Bij het grover worden van de laatste gaat dit gesteente over in Finseporfiergraniet.	Finse porfiergraniet - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.) De grondmassa in deze porfirische rapakivi is zo grof dat van graniet gesproken kan worden. De geelgroene plagioklazen maken duidelijk dat we hier met een rapakivi-type te maken hebben die afkomstig is uit het Laitilagebied in Zuidwest-Finland.

Bij zwerfstenen van granietporfier is niet vast te stellen wat het vaste

gesteenteverband is geweest. Om toch een onderscheid te kunnen

maken is de korrelgrootte van de grondmassa uitgangspunt bij de

naamgeving. Is de grondmassa onder de loep dicht en is deze zelfs

met een loep niet te ontleden, dan spreken we van kwartsporfier. Zijn

de samenstellende mineralen in de grondmassa daarentegen wel te

onderscheiden, dan spreken we van granietporfier.

Voorkomens van granietporfier zijn niet uitsluitend beperkt tot gang-

en spleetvullingen. Aan de buitenzijde van grote granietbatholieten

strekken vingervormige uitstulpingen zich in het omringende gesteente

uit. Het magma daarin is door de snellere afkoeling vaak als

granietporfier uitgekristalliseerd. Ook in de de randzones van grote

granietvoorkomens kan het gesteente zich voordoen als een granietporfier.

Zwerfstenen van granietporfier komen vrij algemeen voor. De mooiste

komen we tegen onder de rapakivi's. Ze staan bekend als Finse

granietporfieren. Opvallend eraan is het opmerkelijke contrast in

grootte tussen eerstelingen en de mineraalkorrels in de matrix. In de

oostbaltische zwerfsteengezelschappen van het Hondsruggebied zijn 

Finsegranietporfieren niet zeldzaam. In andere delen van Drenthe en

ook in Friesland zijn de uit Småland afkomstige helleflint-achtige

granietporfieren niet zeldzaam.

Finsegranietporfier - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.). Opvallend in dit gesteente zijn de talrijke donkere en blauwgrijze kwartseerstelingen. Rechts van het midden is een ovoïde van kaliveldspaat te zien met een donkerder gekleurde ring van plagioklaas.	Detail van dezelfde steen. De grote kaliveldspaten zijn perthitisch. De kwartsen zijn rookkleurig-bruin. De grondmassa is uiterst fijnkorrelig.
Alandgranietporfier - Zwerfsteen van Drouwen (Dr.). Verweerd zwerfsteenoppervlak.	Finsegranietporfier - Zwerfsteen van Groningen. Zwerfsteentype met weinig kaliveldspaateerstelingen. De grootste is als ovoïde ontwikkeld. In het midden is een kaliveldspaateersteling omgeven door een plagioklaasring. Vrije plagioklazen zijn als bruinachtige vlekken te zien op de onderste helft van de foto.

Granietporfier of micrograniet?

De naamgeving in de petrologie is nog steeds niet op orde. Ook deze

website is daarin niet consequent. In de zwerfsteenliteratuur wordt 

behalve  van granietporfier ook gesproken van micrograniet, de laatste

zelfs in samenhang met gidsgesteenten als 'micrograniet van Moëryd'

en 'micrograniet van Dalarne'.

Microgranieten zijn net als granietporfieren ganggesteenten van graniet. 

Maar in tegenstelling tot deze bevatten ze geen eerstelingen.

Microgranieten zijn zeer fijnkorrelige meestal gelijkkorrelige gesteenten.

Ze doen aan aplieten denken, maar die  bevatten vrijwel geen donkere

mineralen. Bij microgranieten is dat wel het geval. Om kort te gaan:

microgranieten lijken het meest op  sterk verkleinde versies van graniet

zonder eerstelingen. Dit volgend zijn granietporfieren eigenlijk porfirische

microgranieten.

Rapakivi-micrograniet - Zwerfsteen van Groningen	Rapakivi-micrograniet - Zwerfsteen van Groningen. Grijs zwakporfirisch type.	Rapakivi-micrograniet - Zwerfsteen van Groningen. Vergroot detail.

 Terug