Maaren zijn ondiepe, meestal vlak in het landschap liggende explosiekraters.
Maaren ontstonden als gevolg van zeer hevige explosies van vrijkomend magmatisch
gas en/of stoom. Het magma werd daarbij in kleine fragmentjes verstoven,
om in de wijde omgeving als vulkanisch as neer te dalen. Ook werden
grote massa's puimsteenbrokjes (bims) uitgeworpen.
Het explosieve karakter van de uitbarsting is oorzaak dat zich om
de kratermond geen vulkaan heeft gevormd. Hooguit is er sprake van een
lage ringwal van losse vulkanische producten en fragmenten losgerukt
gesteente. Het overgrote deel van het uitgeworpen materiaal valt in de wijde
omtrek neer. Na de uitbarsting vullen deze explosiekraters zich met water en
vormen zo natuurlijke meertjes met een diameter variërend van 50 meter tot
ruim twee kilometer in doorsnede. Maaren zijn heel bekend in de Vulkanische
Eifel in Duitsland.
![]() |
![]() |
Luchtfoto van de drie Dauner maaren. Van links naar rechts: Gemündener Maar, Totenmaar, Schalkenmehrenermaar. | Pulvermaar, zuidoostelijk van Daun (West-Eifel). Dit maar is tussen 15.000 en 20.000 jaar oud. De doorsnede is ca. 700m. |
![]() |
![]() |
Schalkenmehrenermaar bij Daun (West-Eifel). | Meerfeldermaar bij Manderscheid (Eifel, Dld.). |
Verdieping
In de oostelijke Duitse Eifel vormt de Laacher See een markant punt. Het ronde meer met een omtrek
van acht kilometer is in Duitsland de bekendste vulkanische maar. Het meer heeft zich gevormd in een
grote explosiekrater die aan het eind van de laatste ijstijd, 10.966 j.v.Chr. ontstaan is. De Laacher See
vormt het centrum van een vulkaangebied in de oostelijke Eifel met talrijke vulkanen.
De uitbarsting van de Laacher See vulkaan was het sluitstuk van een actieve vulkanische periode
waarin in het omliggende gebied verschillende uitbarstingen optraden. Als gevolg van het omhoog komen
van magma en het contact met grondwater barstte de vulkaan in een verschrikkelijk inferno uit.
Hierbij ontstond een ronde caldera die ruim 3 vierkante kilometer groot is en ca. 50 m diep.
Het landschap rond het uitbarstingpunt getuigt op talrijke plaatsen nog van deze grote uitbarsting.
Overal vinden we dikke afzettingen van vulkanisch materiaal. Paleobotanische onderzoekingen
toonden aan dat de eruptie in de maanden mei en juni,12.976 jaar geleden, moet hebben
plaatsgevonden.
![]() |
![]() |
De uitbarsting van de Laacher See, ruim 12.000 jaar geleden ging gepaard met onvoorstelbaar zware explosies. Hierbij werden enorme hoeveelheden vulkanisch materiaal tientallen kilometers hoog de atmosfeer in geblazen. De uitbarsting op de foto geeft een indruk. | De Laacher See meet 8 km in omtrek en is ca. 50m diep. Het gebouwencomplex op de voorgrond is het klooster van Maria Laach. |
De uitbarsting vond plaats ongeveer 200 jaar voor het einde van de kortstondige warme fase van
het Alleröd in de laatste ijstijd. In deze periode waren in Europa weer bossen ontstaan. Overblijfselen
van berken, populieren en wilgen geven aan dat het een betrekkelijk milde klimaatperiode moet zijn
geweest. Resten van deze bomen, waaronder bladafdrukken, zijn in vulkanische afzettingen
in het Brohldal gevonden. De plantenresten bleven bewaard in gloedwolkafzettingen die
verschillende malen met grote snelheid door het Brohldal moeten zijn getrokken.
De enorme kracht van de uitbarsting werd verergerd doordat het ca. 10000 hete magma op ongeveer
een kilometer diepte in contact kwam met grondwater. De enorme explosies die daarvan
het gevolg waren wierpen enorme massa’s vulkanisch materiaal hoog de atmosfeer in. Brokken en
verpulverd gesteente uit de ondergrond, vermengd met vulkanische tuf van eerdere uitbarstingen
werden samen met vulkanisch as en enorme hoeveelheden puimsteen uitgeworpen. De kracht van
de uitbarsting moet bijzonder groot zijn geweest. De eruptie van de Laacher See vulkaan was zeker
5x zo groot was als die van de Mt. St. Helens in de U.S.A in 1980, vermoedt men.
![]() |
![]() |
In een oude groeve op de Wingertsberg heeft men een grote wand met afwisselende lagen puimsteentuf (De Wingertsbergwand) als vulkanisch reservaat ingericht. Borden aan de voet van de wand geven informatie. | Lagen puimsteentuf in de Wingertsbergwand bij Mendig. Deze ontstonden bij de hevige explosies van de Laacher See vulkaan. |
De eruptie heeft waarschijnlijk niet veel langer geduurd dan een tiental dagen, waarbij
achtereenvolgens een aantal explosieve uitbarstingen optraden. Tussen de explosieve erupties
lagen dagen zonder noemenswaardige activiteit. Schattingen gaan er van uit dat bij de totale
uitbarsting ca. 16 km3 vulkanisch materiaal de atmosfeer in is geblazen, materiaal dat vervolgens
door de explosieve kracht tot op 50 km afstand van het eruptiepunt nog een meterdikke laag bims
en andere vulkanische producten heeft achtergelaten. Vulkanologen vermoeden dat de gas- en
aswolk die uit de Laacher See vulkaan als een enorme zuil omhoog rees, een hoogte moet hebben
bereikt van ca. 40km.
Naast een aantal gloedwolken is er ook sprake geweest van lahars. De enorme hoeveelheid
waterdamp die samen met vulkanische gassen en asdeeltjes tot grote hoogte in de atmosfeer werd
gestoten veroorzaakten hevige onweersbuien met stortregens. Vermengd met het losse vulkanische
materiaal leidde dat tot modderstromen die dalen in de omgeving van de Laacher See voor een groot
gedeelte opvulden.
Het klimaat ondervond wereldwijd de gevolgen van de uitbarsting. Jaarringen in boomstammen van
de Grove den die in Zwitserland zijn gevonden, laten zien dat de groeiomstandigheden een aantal
jaren duidelijk minder gunstig waren.
Hoewel de Laacher See vulkaan al duizenden jaren niet meer actief is, is niet alle vulkanische activiteit
verdwenen. Op verschillende plaatsen in het meer zijn langs de oever plaatsen aanwezig waar veel
CO2 uit de bodem omhoog borrelt. Men noemt dit mofetten. Deze mofetten zijn vooral langs de oostoever van
het meer in een 100 tot 200m brede strook te vinden. De kooldioxide is afkomstig uit ontgassend
magma, dat zich op onbekende diepte onder de oppervlakte bevindt.
![]() |
![]() |
Ontwijkende koolzuurgasbellen zijn vooral te zien langs de oostoever van de Lacher-See. Zij duiden op ontgassing van dieper gelegen magma. Deze plaatsen noemt men mofetten. | In de omgeving van de Laacher See, zoals hier op de Wingertsberg, bevinden zich groeves waar men vulkanisch gesteente wint. |
In de omgeving van de Laacher See bevinden zich talrijke groeven in vulkanische afzettingen.
Hieruit blijkt dat vooral puimsteenachtig materiaal bij de explosie naar buiten geworpen is. Dit
puimsteenmateriaal verklaart voor een belangrijk deel ook de heftigheid van de uitbarsting. Fonolietisch
magma is weliswaar minder rijk aan kiezelzuur dan granietisch magma, maar is net als deze
erg visceus. Opgelost gas kan daardoor met moeite uit het magma ontwijken. Komt het magma
vervolgens in contact met grondwater dan staat dit borg voor catastofale explosies.
De Laacher See vulkaan was weliswaar meer dan 12.000 jaar voor het laatst actief, maar vulkanologen
beschouwen de vulkaan nog steeds als een actieve vulkaan. Men houdt er rekening mee, dat de
uitbarsting van destijds niet de laatste is geweest. Optredende aardbevinkjes en aanzienlijke
temperatuurafwijkingen in het gesteente onder het meer vormen hiervoor aanwijzingen.