De graafactiviteiten bij Gieten hebben bijzondere kristallijne

zwerfstenen opgeleverd. In dit hoofdstuk staan de Finse vasteland-

rapakivi’s centraal.

De Oost-baltische keilemen bij Gieten zijn rijk aan rapakivi’s. Het

bekendste zwerfsteentype is Ålandrapakivi, een roodachtige graniet

met talrijke opvallende witte ‘ringetjes’.

Rapakivigranieten komen in Finland en Zweden op een aantal plaatsen

voor. Ze vormen geïsoleerde massieven, batholieten eigenlijk, temidden

van oudere gesteenten. In Zuidwest-Finland zijn vier grote rapakivi-

gebieden bekend, waaronder die van Åland. Ten zuidwesten daarvan

ligt het kleinere massief van Kökar. Uit beide gebieden stammen de

meeste rapakivizwerfstenen in het Hondsruggebied.

Op het vasteland in Zuidwest-Finland bevinden zich nog twee grote

rapakivi-voorkomens. Het zijn de massieven van Vehmaa en Laitila.

Zwerfstenen daarvandaan zijn zeldzaam. Op de duizenden rapakivi’s

die in onze bodem voorkomen, zijn maar een paar te herleiden tot een

van beide rapakivi-massieven op het vasteland van Finland.

De belangrijkste rapakivigebieden in Zuid-Finland.

De belangrijkste gesteenten uit beide massieven komen sterk met elkaar

overeen. Beide gebieden liggen ook op korte afstand van elkaar, waardoor

het vermoeden bestaat dat ze in feite één groot massief vormen. Men

spreekt daarom ook wel van het Nystadt rapakivimassief.

De herkenning van de rapakivi’s uit Vehmaa en Laitila is niet makkelijk.

Ze lijken in veel gevallen niet erg op de bekende rapakivi’s uit het

Ålandgebied. Bovendien zijn afbeeldingen van de gesteenten schaars en

is vergelijkingsmateriaalvoor amateurs weinig voorhanden.

Pyterlitische rapakivi, type Prastö - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.)	Pyterlitische Laitilarapakivi - Malko, Laitila, Finland. Gepolijst handstuk vaste rots.

Waar de rapakivi’s van Åland doorgaans rood-bruin tot rood van kleur zijn,

zijn die van het vasteland eerder lichtbruin, soms bruin-rood tot licht

vleesrood. Ook komt er, meer nog dan in het Ålandgebied, een aantal

witte rapakivivarianten voor. Verwisseling met Ålandgesteenten ligt

alleen al door de kleurverschillen niet voor de hand.

De voornaamste rapakivigraniet in de massieven van Vehmaa en Laitila

is een Pyterliet met als bijkomende mineralen hoornblende en plagioklaas.

Het zijn prachtige, grootkorrelige, porfirische granieten. Ze bevatten tot

4cm grote ovoïden van kaliveldspaat, waaraan de plagioklaasmantels

meestal ontbreken. In structureel opzicht is het hoofdtype een pyterliet.

Vanwege het gehalte aan hoornblende en plagioklaas wordt deze wel

als ’viborgitische pyterliet’ aangeduid.

Naast dit hoofdtype komen in de massieven nog een aantal andere

rapakivivariëteiten voor. Ze verschillen in kleur, korreling en samenstelling.

Welke soorten zijn gevonden?

In de keileem van Gieten zijn uit beide Finse rapakivigebieden zwerfstenen

gevonden. Ook van de Noord-Zweedse rapakivivoorkomens Rödö, Ragunda

en Ångermanland zijn bij Gieten enige zwerfstenen gevonden.

Vehmaagebied:

-Vehmaa-pyterliet

-Zwakporfirische Vehmaagraniet, type ‘Balmoral grof’

-Porfirische Vehmaagraniet

-Grijze rapakivigraniet van Vehmaa

-Porfierapliet van Vehmaa

-Granietporfirische Vehmaarapakivi

Laitilagebied:

-Porfieraplitische rapakivi met pegmatiet en schriftgraniet

-Porfieraplitische rapakivi

-Porfirische grijze Laitilarapakivigraniet